Πανηγυρικός Λόγος 25ης Μαρτίου 2009

(Ή περί της συμβολής της Μεσσήνης στην Επανάσταση του 1821)
Αιδεσιμότατοι, Κύριε Δήμαρχε ,Κυρία εκπρόσωπε της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κύριε Πρόεδρε του Δημοτικού Συμβουλίου, κύριε νομαρχιακέ σύμβουλε κύριοι Αντιδήμαρχοι, κύριοι Δημοτικοί Σύμβουλοι, κύριε Διοικητά του ΑΤ Μεσσήνης, κύριοι Διευθυντές και διδάσκοντες των σχολικών μονάδων, κύριοι εκπρόσωποι των παραγωγικών μονάδων και των Σωματείων του Δήμου Μεσσήνης, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνδημότες, Συνέλληνες, αγαπητά μας παιδιά :
Βρισκόμαστε σήμερα εντός ενός ιερού χώρου, όπου εδώ, ακριβώς εδώ, λίγες μέρες μετά την 15η Μαρτίου του 1806 , πριν 202 χρόνια, στην θέση του παραιτηθέντος λόγω γήρατος επισκόπου Ανδρούσης Κωνσταντίου , ενεθρονίσθη ο πανοσιολογιότατος Αρχιδιάκονος Ιωσήφ ως επίσκοπος Ανδρούσης , με έδρα την Μεσσήνη (τότε Νησί) όπου όπως γράφεται στην βιογραφία του , «εγκατέστη μετά πομπής, εν Νησίω, πρωτευούση της Επισκοπής και εν τω ναώ του Αγίου Ιωάννου εξεφώνησε τον ενθρονιστήριον λόγον.»
Η ημερομηνία αυτή , είναι κομβική, καθώς, η τεραστίας σημασίας προσωπικότητα του Αγίου Ιωσήφ, θα ενεργοποιηθεί στην προετοιμασία της Επανάστασης του 1821 στην Επισκοπή του και όχι μόνον. Εκείνη την εποχή, προεπαναστατικά, λίγα χρόνια πριν την εκδήλωσή της, ο Ιωσήφ, μυείται στην Φιλική Εταιρεία , διδάσκει γράμματα στο Νησί ο σοφός Καλλίνικος Καστόρχης , υπάρχουν τρεις ενορίες, του Αγίου Δημητρίου του Αγίου Ιωάννου και των Αγίων Αποστόλων δηλ. το ναίδριο δίπλα από τους νυν Τρείς Ιεράρχες , υπάρχουν οι χορηγοί των σκοπών της Φιλικής Εταιρείας , αναφέρω τον Παναγιώτη Ποτήρη , έμπορο από την Μεθώνη εγκατεστημένο μόνιμα στην Μεσσήνη (ο οποίος μνημονεύεται με οδονύμιο σε ένα στενό κάθετο της Μουλαβασίλη) τον Γεώργιο Χρονόπουλο, Γεώργιο Βρεττόπουλο , φυσικά η οικογένεια Δαρειώτη δια των αδελφών Γεωργίου και Εμμανουήλ, η οικογένεια Καλαμαριώτη, όπου τότε εν μέλος της, ο Δημήτριος , κατά ιστορικές μαρτυρίες της εποχής ήταν αρχηγός τουλάχιστον 1.000 ενόπλων , ενώ με το έτερο γνωστό μέλος της οικογένειας τον Κωνσταντίνο, διέθεσαν για τον αγώνα 20.000 γρόσια, ποσό αστρονομικό για την εποχή. Μαζί τους ο Αναγνώστης Καμπάς ή Ιωάννης Αποστολόπουλος, η οικογένεια Πατρίκη , ο Αναγνώστης Αργυράκης ή Αργυρόπουλος, ο Πανάγος Μπουρατίνος, Γιάννης Μιχαλόπουλος, Αθανάσιος Κυριακός, Μιχάλης Ζαλμάς, Κωνσταντίνος Νικολάου και άλλοι, διότι υπήρχαν πολλοί περισσότεροι τους οποίους μυούσε και προσέλκυε η προσωπικότητα του Ιωσήφ.
Βεβαίως το Φεβρουάριο του 1821 , οι Τούρκοι, κάτι κατάλαβαν και αποτρεπτικώς, απεφάσισαν να φυλακίσουν στην Τρίπολη τους προεστούς και τους Αρχιερείς της Πελοποννήσου. Τότε φυλακίστηκε ο Ιωσήφ με τον πρωτοσύγκελο του Χρύσανθο, στην Τρίπολη. Από αυτή την δοκιμασία ο Χρύσανθος πέθανε, ενώ ο Ιωσήφ, εξήλθε ετοιμοθάνατος στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821, με την πτώση της Τριπόλεως και το πρωτοφανές μακελειό που επηκολούθησε εκεί.
Πρέπει να αναφέρουμε, ότι ο πόλεμος που επέφερε η Επανάσταση, ήταν φονικότατος και πολύνεκρος, καθώς μόνο Μεσσήνιοι σύμφωνα με τον Φραντζή, σκοτώθηκαν 7.900 . Η επανάσταση φυσικά ξεκίνησε από την Καλαμάτα στις 22 προς 23η Μαρτίου με την κατάληψη της Καλαμάτας , όπου μετά έγινε και η δοξολογία στους Αγίους Αποστόλους. Ο Σπηλιάδης, στα απομνημονεύματά του, αναφέρει και για μια άλλη συγκέντρωση παρά τον ποταμό Πάμισο, για την οποία γράφει και ο Αδαμαντίου . Ο Φραντζής γράφει, ότι κατέφθασαν πάνοπλοι στην Καλαμάτα Μεσσήνιοι, Ανδρουσιανοί και Γραντζαίοι υπό τους Πέτροβα Οικονομόπουλο και Εμανουήλ Δαρειώτη . Παράλληλα οι Αδελφοί Δαρειώτη έλαβαν μέρος και στην πολιορκία της Κορώνης, όπως και ο Καλόγερος Πατρίκης με δικές τους ομάδες , ενώ την ευθύνη συντήρησης του εκστρατευτικού σώματος, είχε ο Αναγνώστης Καμπάς. Δύο μέρες μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο Παπαφλέσσας, διορίζει στο Νησί συνδιοικητές της Επαρχίας Νησιού, τους Δημήτριο Καλαμαριώτη και Γεώργιο Δαρειώτη, με απεριόριστα δικαιώματα. Τότε, στο Νησί συνεστήθη και τοπική επιτροπή για θέματα αυτοδιοίκησης και εφορίας που αποτελείτο από τους Καλόγερο Πατρίκη, Ζαφείρη Καρελλά, Αναγνώστη Αργυρόπουλο Γιάννη Πατρίκη, και Μιχαλη Χρυσούλη.
Η Μεσσήνη, ενίσχυσε τον αγώνα περισσότερο από κάθε άλλον τόπο, απόδειξη, ότι όταν διετάχθη γενικός έρανος, από τον Δημήτριο Υψηλάντη, με αίτημα των Νησιωτών εξαιρέθη . Τότε η Μεσσήνη, συντηρούσε δύο εκστρατευτικά σώματα, των Δαρειώτη και Καλαμαριώτη , τα οποία πήραν μέρος σχεδόν σε όλες τις μάχες, όπως στην πολιορκία των κάστρων της Μεσσηνίας, στην πολιορκία της Τρίπολης στην μάχη στο Βαλτέτσι, στη μάχη των Τρικόρφων και αλλού .
Η Μεσσήνη, υπήρξε μια από τις μαρτυρικότερες πόλεις κατά την διάρκεια της επανάστασης, καθώς ήταν κέντρο των εμπέδων, δηλαδή των κέντρων νεοσυλλέκτων στρατιωτών. Τα έμπεδα ήταν στην παλαιά Βρύση εκεί που είναι τώρα ο Συνοικισμός των Ελλήνων προσφύγων που ήλθαν στην Ελλάδα μετά , τον «Ρεπούσιο συνωστισμό» της Σμύρνης. Εκεί, στα Έμπεδα, διετρέφετο και εξεγυμνάζετο πολύς στρατός επί 17 μήνες δι΄ εξόδων του λαού της Μεσσήνης.
Εκτός από τις προρρηθείσες εισφορές των Φιλικών , για τους σκοπούς του Αγώνα έδωσαν πολλά οικογένειες Νησιωτών, όπως οι οικογένειες Ματά , Γούτου, Δουβόγιαννη, Κασιδογιαννάκη, Πούπουλα, Βουτόπουλου, Σπανού, Νικολάου και Μιχαλόπουλου, για τις οποίες διεσώθησαν στοιχεία. Η ανδρεία των πατεράδων μας και των τοπικών αρχηγών μας , έγινε αντικείμενο ύμνου από την Δημοτική μούσα, όπου σε ένα Δημοτικό αναφέρει :
«Λουκάς Νταριώτης πολεμά με δυό, με τρείς χιλιάδες τους Τουρκαρβανιτάδες» ενώ ως επωδό, είχε το «Λουκά , Λουκά Νταρειώτη, Μήτσο Καλαμαριώτη»
Και βέβαια, δεν είναι το μόνο που αναφέρεται στην Μεσσήνη, αφού ένα άλλο που έχει διασωθεί για την δυστυχώς αποτυχημένη επανάσταση του 1770 των Ορλωφικών, στον Γιώργη τον Φλέσσα, παππού του Παπαφλέσσα που κάηκε στο σπίτι του Μπλιγούρη με την τότε καταστροφή της Μεσσήνης , αναφέρει τα εξής:
Λεβέντες παλικάρια από την Πολιανή
με τ' ασιμαρματά τους πάνε για το Νησί.
Περνώντας την Συρόκα και την Βελανιδιά
Ευρίσκουν ένα γέρο με 4 παιδιά.
Γειά σου, χαρά σου γέρο
Καλώς τα τα παιδιά,
καλώς τον καπετάνιο
με τα κλεφτόπουλα.
Σήκω να πάμε γέρο
να πάμε στο Νησί
για Τούρκικα κεφάλια
έλα κοντά και σύ.
Πώς νάρθω Καπετάνιε
πού είμ' ανήμπορος,
μα πάρε τα παιδιά μου κι' ας μείνω μοναχός.
Πρόσεχε Καπετάνιε
στο δρόμο πού θα βγεις,
είναι γιομάτος Τούρκους
κι' αδίκως θα χαθείς.
Φλέσσα Γιώργη με λένε
και λόγια δεν ακώ.
Τούς Τούρκους θα κτυπήσω
το αίμα τους θα πιώ...
Η Μεσσήνη, στην δεύτερη στρατολογία, επί 800 οικογενειών που είχε ως πληθυσμό τις πρώτες μέρες της επανάστασης, κατετάγησαν ακόμη 250 στρατιώτες, πέραν αυτών που ήταν ήδη υπό τις διαταγές των Δαρειώτη και Καλαμαριώτη. Ο Κολοκοτρώνης επέβαλε εράνους τακτικά και η Μεσσήνη έδιδε τα πάντα. Οι Μεσσηνιώτες, διεμαρτύροντο συνεχώς . Ο Ιωσήφ, ήδη τότε ήταν υπουργός Θρησκείας , απηύθυνε έκκληση να προστεθούν στην Μεσσήνη οι πόροι από το βιλαέτι της Ανδρούσης καθώς όπως έγραφε στην αναφορά του, η Μεσσήνη, «απηύδησε και δι΄ όλου απέκαμεν» . Ζητούσε δε, να επεκταθεί η αρμοδιότητά του, και στην Περιφέρεια της Ανδρούσας, όπως ήταν παλιότερα , παρ΄ ότι έφερε τον τίτλο του Ανδρούσης και υπέγραφε με αυτόν, εκτός του διαστήματος 1833-1844 που ήταν επισήμως με τον τίτλο του Επισκόπου Μεσσήνης και υπέγραφε με αυτόν .
Εν τω μεταξύ η πολιορκία της Κορώνης υφίστατο διαρκώς και για 4 χρόνια συνεχώς μέχρι που απεβιβάσθη ο Ιμπραήμ. Μέχρι τότε ήταν ένα άχαρο έργο η πολιορκία της, το οποίο όμως εξασφάλιζε τους επαναστάτες από επίθεση εκ των νώτων. Σε αυτό όμως το έργο που μετείχαν Νησιώτες Μανιάτες και Τριφύλιοι, υπήρχε μεγάλη πείνα και μεγάλη ένδεια. Απόδειξη αυτού, ήταν όταν σκότωσαν τον Επίσκοπο Κορώνης μέσα στο κάστρο, τον κατακρεούργησαν και πετούσαν τα κομμάτια του στους πολιορκητές, λέγοντας, «Ρωμαίοι, πάρτε να φάτε κρέας από τον Δεσπότη σας να χορτάσετε που πεινάτε.»
Τότε, τον Ιούλιο του 1822 , ο Δράμαλης με 20.000 στρατιώτες, κατηφόρισε σε Πελοπόννησο και υπήρξε μέγας πανικός. Ο Κολοκοτρώνης ζητούσε εθελοντές, ενώ ο Ιωσήφ, με εγκύκλιό του παρακινούσε τους κατοίκους της Επαρχίας να καταταγούν και άλλοι στρατιώτες, λέγοντας χαρακτηριστικά:
«Να λάβετε όλοι τα όπλα. Να κλείσουν όλα τα μαγαζεία και μόνο ολίγα ψωμοπωλεία να υπάρχουν και ολίγα μπακάλικα. Όποιος δεν λάβει όπλα, να είναι επικατάρατος εν ονόματι του Κυρίου Σαβαώθ εν τω παρόντι και τω μέλλοντι.» Τόσο μεγάλη εθνική ανάγκη υπήρχε, διότι διεφαίνετο σφαγή του πληθυσμού. Ο Κολοκοτρώνης πήρε σβάρνα όλες τις επαρχίες και επιστράτευε με το ζόρι κόσμο. Όπως γράφει και ο Φραντζής , έφθασε και στο Νησί, που ήταν πνιγμένο στις υποχρεώσεις και πεινούσε. Τότε όλο το Νησί συν γυναιξί και τέκνοις, τον περίμενε στην Αγία Παρασκευή και τον παρεκάλεσε να μην μπει μέσα και να φύγει. Ο Κολοκοτρώνης απείλησε έβρισε, αλλά έφυγε άπρακτος και παραπονεμένος. Εκείνο το καλοκαίρι, οι γυμναζόμενοι στρατιώτες στα έμπεδα, έπεφταν μέσα στα μποστάνια και έτρωγαν άγουρα τα πεπόνια και τα καρπούζια και εξ αυτού αρρώστησαν , όπως και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης μάλιστα. Πολύ αργότερα, το 1827, υποστηρίζοντας σχετική αναφορά των Μεσσηνίων, αναγνωρίζει, ότι η Μεσσηνία είχε πάθει τις μεγαλύτερες καταστροφές από τον αγώνα, αλλά όπως φαίνεται μέχρι και σήμερα χωρίς κάποια έστω ηθική αναγνώριση.
Μετά είχαμε τις φοβερές εμφύλιες έριδες για στις οποίες συνήθως δεν αναφερόμαστε στους πανηγυρικούς , αλλά ο αγώνας όντως κινδύνεψε , όπως και το αποτέλεσμά του. Το πρόβλημα τότε ήταν ο Ιμπραήμ. Το 1825 στις 20 Ιουνίου ο Ιμπραήμ ισοπέδωσε την Μεσσήνη, τότε κρέμασε και την γριά Συκού, μητέρα του αγωνιστή Συκά, ένα υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο , το οποίο δεν πρέπει να είναι γνωστό μόνον από την γνωστή Αποκριάτικη αναπαράσταση, αλλά να έχουμε στο μυαλό και την ηρωίδα . Μια ηρωίδα, που υλοποιεί άλλη μια φορά το κατά Ζουράρη συναμφότερον των Ελλήνων, πράγμα που αποδεικνύει βεβαίως άλλη μια φορά την καταγωγή μας.
Να φθάσουμε και στο σήμερα:
Γιατί ο πανηγυρικός, γιατί ο εορτασμός, γιατί οι δοξολογίες, γιατί τα μνημόσυνα , γιατί η τιμή , γιατί οι παρελάσεις; Δυστυχώς, τίποτε πλέον δεν έχει προφανή και αυτονόητη απάντηση.
Θα την δώσουμε όμως την απάντηση για το σήμερα:
Η εξουσία των πολυεθνικών δια του χρήματος, δεν θέλει καμιά ταυτότητα συλλογικότητας, καμιά ταυτότητα εθνική ή θρησκευτική, καμιά ταυτότητα ιστορικής μνήμης. Γι αυτό η Νέα Τάξη επιχειρεί να «καταργήσει» την Ιστορία, να αποσπάσει τον άνθρωπο από την ιστορικότητά του. Η Ιστορία τελικά, είναι επικίνδυνη για την πλανητική εξουσία. Και είναι επικίνδυνη γιατί προϋποθέτει βίωμα και πραγμάτωση συλλογικής διαδικασίας. Αυτός που «έχει μια ιστορία» γνωρίζει που πατά και άρα που πηγαίνει . Είναι δηλ. ικανός, να «δημιουργήσει» ιστορία, δηλαδή να αλλάξει τον κόσμο. Η Νέα Τάξη επιδιώκει να καταστρέψει τη δυνατότητα του ανθρώπου να γίνει ο συνειδητός παράγοντας της ιστορίας,. Θέλει να αποσαθρώσει τον ιστορικό μας ιστό και να αφανίσει την ιστορική μας ταυτότητα.
Σήμερα τα παιδιά των Λυκείων μας παρελαύνουν τιμώντας και μνημονεύοντας τους αθανάτους προγόνους μας που μας ελευθέρωσαν εν μέσω απιστεύτων στερήσεων και θυσιών. Ταυτοχρόνως τα παιδιά μας, τιμούν και έναν συμμαθητή τους, ένα σπάνιο παιδί που έφυγε άδικα και δεν του δόθηκε η ευκαιρία να διαπρέψει στον ειρηνικό βίο, κάτι για το οποίο όλοι όσοι το γνώρισαν είναι απολύτως βέβαιοι. Θα παρελάσουν λοιπόν για τους ήρωές μας, και για τον Μιχάλη , δείχνοντας σε όλους, ότι έχουν μνήμη , ότι αποδίδουν τιμή, ότι αντανακλούν τον οφειλόμενο φόρο τιμής που τελικά τιμά τους ιδίους και στέλνουν το μήνυμα σε όλες τις παγκοσμιοποιητικές μηχανές του κιμά, ότι η Ελλάδα που επιμένει , η Ελλάδα που αντιστέκεται είναι εδώ , έτοιμη να διαπρέψει στα χνάρια των προγόνων της. Αυτοί που έκαναν το μυθικό έπος του 21 ήταν άραγε ημίθεοι; Δεν ήταν οι πατεράδες μας; Οι παππούληδές μας; Οι προπάπποι μας; Όλοι εμείς εδώ δεν είμαστε παιδιά τους; Αναφέρθηκα σε δύο διάσημες οικογένειες Δαρειωταίους και Καλαμαριωταίους που έτυχε να έχουν εκλείψει από την Μεσσήνη. Αυτοί όμως οι ήρωες που πολέμησαν και έχουν καταγραφεί στα Ιστορικά αρχεία του Αγώνα της Παλιγεννεσίας μας, έχουν τα δικά μας επώνυμα. Είναι οι συγγενείς μας. Ιδού ορισμένα μόνο επώνυμα οικογενειών του Δήμου Μεσσήνης , πέραν των όσων ακούστηκαν των οποίων οι γόνοι ακόμα και με άλλα επώνυμα παρίστανται σήμερα εδώ και οι οποίοι είναι μόνο το ¼ των όσων τελικά πολέμησαν και διεκρίθησαν:
Βασιλάκος , Μπαρδόπουλος , Πουλοπουλος, Γιατρούλιας, Ζαλμάς, Καρτερολιώτης ,Κουτσίκος, Μωράκας, Μπούρας , Πρασσάς, Νίκαρης, Βλαχάκης, Κουμάντος, Καμαρινός, Δρακόπουλος, Μπουρατίνος, Αθανασόπουλος, Καμπάς, Μπαρδόπουλος, Νικολόπουλος, Πάντας, Πλιάσσας, Πούλος, Τσαγκαρόπουλος, Φοίφας, Φώτης, Γαλάνης, Δαμιανός, Καντάλες, Κατσιώλης, Κόντος, Κοσμάς, Κουμάντος, Κρεμμυδάς, Λαμπρόπουλος, Λυκούρας, Μακρής, Μαργαρίτης, Μάνιος, Μαυροειδής, Μπούτος, Παναγιωτόπουλος, Παπαδήμος, Παπάδόπουλος, Παπανικολόπουλος, Παρασκευόπουλος, Πέτροβας, Ζάρας, Σγούρος , Σταθόπουλος, Τσίρης, Αθανασίου, Γαλάνης, Δαμηλάτης, Γκελτής, Καλογεράκης, Καπόγιαννης, Καραπατέας, Κάργας, Κατσιβαρδέας, Κατσούρος, Κλεφτογιάννης Κλωντσουνιώτης, Κόσσυβας , Κουβελάκης, Λαβουτιέρης, Λεκκαδίτης, Ματζούνης, Μαρκόπουλος, Μρπέγιαννης Μυλωνόπουλος, Ξιάρχος, Ξουραφάς, Παπαδημητρόπουλος, Πετρόπουλος, Ριζάς, Σαμπράκης, Σκλήρης, Τσαγκάρης, Χρυσανθάκης, Χρυσικός. Γκούνης, Παυλάκης, Μπαρμπεράκης, Καλαντζης Μπαλντάς, Κολαμπάς, Καλογερόπουλος, Αρβανίτης, Κυριακόπουλος , Πουλέας, Σπάλλας, Κάρος, Δημητρακόπουλος, Παπαδόπουλος, Αγγελόπουλος, Λαμπρόπουλος, Πανταζής Μπαρακάρης, Μαγκλάρας, Τριαντόπουλος , Θωμόπουλος, Στασινόπουλος, Μουρδουγκούτας, Σταυρόπουλος , Γεωργόπουλος,
Αλμπάνης Γεωργουλόπουλος, Γιαννακόπουλος Ζορμπάς, Θεοδωρόπουλος, Καρβέλης, Καρλότσης, Κοκκώνης, Κοντοθανασάκος, Κούγιας, Κουρλέτας, Μισός, Μπρούμας, Νανόπουλος, Δουρδούνης, Πανόπουλος, Παπατζής, Πατσαβούρας, Πλατάρος Προζυμάς, Ρασόπουλος, Σερέτης,
ΚΑΡΤΕΡΟΛΙ:
Στυλιανόπουλος, Καφόπουλος, Κροντήρης , Τομαράς.
ΠΙΠΕΡΙΤΣΑ: Φραντζεσκόπουλος ή Φραγκίσκος Δημητρούλιας.
ΣΠΙΤΑΛΙ: Δημητρόπουλος ή Φλούδας.
ΛΕΥΚΟΧΩΡΑ: Αποστολόπουλος, Θεοδωρακόπουλος, Ζάππας, Χρυσομάλλης
Και αυτοί είναι ορισμένοι μιας και στην Μεσσήνη μετά το 1830 εγκατεστάθησαν πολλές οικογένειες που ήλθαν από την Αρκαδία Γαρζενίκου, Αρκουδόρεμα κτλ που έχουν καταγραφεί σε άλλα αρχεία στον τόπο τους .
Δεν υπάρχει κανείς σε αυτό τον Ναό που να μην έχει συγγενή εκ πατρός είτε εκ μητρός ήρωα , πράγμα που σημαίνει, ότι έχουμε τα γονίδιά τους , δηλαδή μπορούμε να επιτύχουμε όλα όσα σπουδαία έχουν επιτύχει και αυτοί, φθάνει, να μην αφήσουμε να μας αλλοτριώσει κανείς
Σας ευχαριστώ πολύ.

Βιλβιογραφία:
1)«Ιστορία της Πόλεως Μεσσήνης» Θεόδωρος Μ. Τσερπές Β΄έκδοση 1998 Δημοτικής Βιλβιοθήκης Μεσσήνης (Επιμέλεια Γιάννης Πλατάρος)
2) «Σελίδες από την Ιστορία της Μεσσήνης (Νησίου) μέχρι το 1900 . Ηλίας Ε. Μπιτσάνης Καλαμάτα 2005
3) «Η Επαρχία Μεσσήνης εις τον αγώνα της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας» Επιμέλεια Αριστείδης Δ. Ζευγίτης Αφιέρωμα εις τα 150 χρόνια . Μεσσήνη , Δεκέμβριος 1971
4) Μεσσηνιακά (τομ. Α΄και Β΄) Μίμης Φερέτος Καλαμάτα 1968 & 1970
Διαδικτυακές αναφορές:
1) http://homepages.pathfinder.gr/plataros/flessas.html
2) http://homepages.pathfinder.gr/Plataros1/Aristeia_1821.pdf (δημοσίευμα του κ. Γ. Καπετανάκη στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Καλαμάτας στο φύλλο της 31ης Μαρτίου 2002)