Πολυχρόνης Σπανός

«Υπέροχος είναι ο Ελληνας της ουσιαστικότητας και της ανθρωπιάς»



EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη

Της Αννας Γριμάνη

Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;

Στο δεξί ημισφαίριο είναι αίσθημα: με χρώματα, ατέλειες και πάθος. Στο αριστερό ημισφαίριο είναι συνείδηση: με αφαίρεση, επαγωγή και, συχνά, τόλμη και μεράκι.

Tι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.

Τις ανοιξιάτικες μυρωδιές του μικρού λεμονοπερίβολου που ήταν κοντά στο πατρικό μου σπίτι στη Μεσσήνη (Νησί) της Μεσσηνίας. Κάποιες μικρές λέξεις, όπως το «άρδην», που για μένα είναι σαν άριστα μαθηματικά εργαλεία. Ακόμη, αγάπησα την πρώιμη αλλά συνάμα ανελέητη σοβαρότητα των μικρών τάξεων στο Βαρβάκειο σχολείο.

Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.

Ο Αρχιμήδης, ο Οδυσσέας, η Υπατία της Αλεξανδρείας, ο Αριστοτέλης, ο ιατρός Παπανικολάου, ο μαθηματικός Καραθεοδωρής η ηρωίδα Λέλα Καραγιάννη... Ο υπέροχος Ελληνας είναι εν γένει λάτρης της ουσιαστικότητας και της ανθρωπιάς. Βέβαια, αυτό συχνά δεν προϋποθέτει ότι οι αξίες του αντιτίθενται στις επιθυμίες και τις επιδιώξεις του.

Αυτό που με χαλάει.

Τα αδικαιολόγητα και επώδυνα ματαιωμένα όνειρα ταλαντούχων, συχνά ιδιοφυών, νέων στην Ελλαδα. Και η φτώχεια του τυπικού σύγχρονου ελληνικού λεξιλογίου, με τη σχεδόν νευρωτική συνάρτηση με τη βωμολοχία.

Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;

Το να είσαι Ελληνας στον διεθνή επιστημονικό χώρο, για τον οποίο δύναμαι να εκφέρω γνώμη, είναι αναμφισβήτητα προσόν, καθώς η ελληνική παρουσία έχει αφήσει αδρά σημάδια στην εξέλιξη της ανθρώπινης διανόησης μέσα στους αιώνες. Κι ακόμη, επειδή ο Ελληνας, σχεδόν γενετικά, έχει προδιάθεση για το όμορφο και το αποτελεσματικό. Η «χρυσή τομή» παραμένει όχι μόνο ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό στην ομορφιά της Ακρόπολης, αλλά κι ένα πάγιο στοιχείο της ελληνικής επίδρασης στη τέχνη. Και η «εις άτοπον απαγωγή» που διδαχθήκαμε αρκετά νωρίς στα σχολικά μας χρόνια είναι παντοδύναμο όχημα της Λογικής με σύγχρονες επιστημονικές «επιτυχίες», όπως η πρόσφατη απόδειξη/επαλήθευση της τρι-αίωνης εικασίας του FERMAT (της γενικευμένης Πυθαγορείου μορφής, ενός προβλήματος της θεωρίας των αριθμών).

Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;

Αναμφισβήτητα σε παγκόσμια θεώρηση, ο Ελληνας έχει πολύ θετική συνεισφορά στον πολιτισμό, με σοβαρότητα και μέτρο - υπάρχουν βεβαίως και παραδείγματα υπερβολής και ελαφρότητας. Ο μέσος Ελληνας, όταν δεν βρίσκεται υπό το κράτος σύγχυσης κυρίως λόγω ανασφάλειας και ταλαιπωρίας στην καθημερινότητά του, προωθεί ένα αισιόδοξο και ανθρώπινο αλγόριθμο ζην που ενεργοποιεί και συχνά συναρπάζει ψυχές, απανταχού της γης.

Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;

Συχνά με αυτή της «μαγκιάς», καθώς χαρακτηρίζονται, κι εντός κι εκτός Ελλάδος, από αυτήν τη διάθεση! Ευτυχώς που σε πολλές περιπτώσεις, η μαγκιά συνοδεύεται από ανθρώπινη λεβεντιά, ακάματη εργατικότητα και πνευματική οξυδέρκεια. Αλλωστε, το γνωρίζουν όλοι, ότι, υπό «δίκαιες» συνθήκες, οι Ελληνες μεγαλουργούν.

Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.

Γιατί συνεχίζει να είναι αναποτελεσματική η διαχείριση του πνευματικού, καλλιτεχνικού και εμπορικού δυναμικού του μέσου Ελληνα; Το «πρέπει» που πέταξα είναι η έμμονη ιδέα της σύγχρονης ελληνικής στάσης ζωής για άμεση, περίπου στιγμιαία, ικανοποίηση, σε όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ο Ελληνας ποιητής μου.

Εδώ θα χρησιμοποιήσω πληθυντικό. Ο Ομηρος με τη σχεδόν απειροδιάστατη περιγραφή-σύλληψη των ανθρώπινων καταστάσεων, των σχέσεων και συναισθημάτων. Ο Σεφέρης, που έχει μια παραλληλότητα με το δρόμο ζωής αρκετών από εμάς. Και ο Καβάφης, με τη βαθμιαία έως μαθηματική κορύφωση των μηνυμάτων του σε καθένα από τα ποιήματά του.

Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.

Ο θαυμασμός για το ρηξικέλευθο και ο σεβασμός για το ανθρώπινο.

Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.

Η ανεξίτηλη συνεισφορά της ελληνικής γραμματείας στην πρόοδο της ποσοτικής διανόησης και της αισθητικής τελειότητας σε παγκόσμια και διαχρονική κλίμακα. Η χαρισματική αισιοδοξία για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και μια αδιασάλευτη στωικότητα για την επιβίωσή του.

* Ο Πολυχρόνης Σπανός κατέχει την έδρα Τεχνικής Δυναμικής στο Rice University στο Χιούστον, είναι μέλος της Ακαδημίας Τεχνικών Επιστημών των ΗΠΑ και αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Αθήνας, Ινδιών και Αcademiae Europaeae.